Του Παύλου Λαντοκούρ (Paul Ladouceur) | English | ру́сский | српски
Οι αντίπαλοι της γυναικείας διακονίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία προβάλλουν δύο κύρια επιχειρήματα: την “φυσική κατ’ οικονομίαν τάξιν αρρένων και θηλέων” και την πεποίθηση ότι η χειροτονία των γυναικών θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε άλλες ανεπιθύμητες αλλαγές μέσα στην Ορθοδοξία.
Αυτοί που αντιτάσσονται στην γυναικεία διακονία και διαφωνούν με την χειροτονια των γυναικών σε οποιαδήποτε λειτουργικά, ή ακόμη και μη-λειτουργικά αξιώματα, ισχυρίζονται ότι υπάρχει μια φυσική τάξη, εντός της οποίας ο Θεός όρισε ότι οι γυναίκες πρέπει να υποτάσσονται στους άνδρες. Αυτή η θεωρία της φυσικής τάξης, όμως, θέτει υπό αμφισβήτηση μια θεμελιώδη αρχή της πατερικής ανθρωπολογίας: την οντολογική ισότητα ανδρών και γυναικών. O άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος εκφράζει την αξιοσημείωτη αυτή αρχή με σθένος στον λόγο Λζ’ (6-7), στο πλαίσιο μιας συζήτησης περί αγνότητας και μοιχείας.
Σωφροσύνην, περὶ ἣν ὁρῶ τοὺς πολλοὺς κακῶς διακειμένους, καὶ τὸν νόμον αὐτῶν ἄνισον, καὶ ἀνώμαλον. Τί δήποτε γὰρ, τὸ μὲν θῆλυ ἐκόλασαν, τὸ δὲ ἄῤῥεν ἐπέτρεψαν; Καὶ γυνὴ μὲν κακῶς βουλευσαμένη περὶ κοίτην ἀνδρὸς μοιχᾶται, καὶ πικρὰ ἐντεῦθεν τὰ τῶν νόμων ἐπιτίμια· ἀνὴρ δὲ καταπορνεύων γυναικὸς, ἀνεύθυνος; Οὐ δέχομαι ταύτην τὴν νομοθεσίαν, οὐκ ἐπαινῶ τὴν συνήθειαν. Ἄνδρες ἦσαν οἱ νομοθετοῦντες, διὰ τοῦτο κατὰ γυναικῶν ἡ νομοθεσία… Θεὸς δὲ οὐχ οὕτως· ἀλλὰ, Τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου… Καὶ, Εὐλογία πατρὸς στηρίζει οἴκους τέκνων· κατάρα δὲ μητρὸς ἐκριζοῖ θεμέλια. Ὁρᾶτε τὸ ἴσον τῆς νομοθεσίας. Εἷς ποιητὴς ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς, εἷς χοῦς ἀμφότεροι, εἰκὼν μία, νόμος εἷς, θάνατος εἷς, ἀνάστασις μία. Ὁμοίως ἐξ ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς γεγόναμεν· ἑν χρέος παρὰ τῶν τέκνων τοῖς γονεῦσιν ὀφείλεται…Πῶς οὖν σὺ σωφροσύνην μὲν ἀπαιτεῖς, οὐκ ἀντεισφέρεις δέ; πῶς, ὃ μὴ δίδως, αἰτεῖς; πῶς ὁμότιμον σῶμα ὢν, ἀνίσως νομοθετεῖς; Εἰ δὲ τὰ χείρω σκοπεῖς· ἥμαρτεν ἡ γυνὴ, τοῦτο καὶ ὁ Ἀδάμ· ἀμφοτέρους ὁ ὄφις ἠπάτησεν. Οὐ τὸ μὲν ἀσθενέστερον εὑρέθη, τὸ δὲ ἰσχυρότερον. Ἀλλὰ τὰ βελτίω λογίζῃ; ἀμφοτέρους σώζει Χριστὸς τοῖς πάθεσιν. Ὑπὲρ ἀνδρὸς σὰρξ ἐγένετο; τοῦτο καὶ ὑπὲρ γυναικός. Ὑπὲρ ἀνδρὸς ἀπέθανε; καὶ ἡ γυνὴ τῷ θανάτῳ σώζεται. Ἐκ σπέρματος Δαβὶδ ὀνομάζεται· τιμᾶσθαι ἴσως οἴει τὸν ἄνδρα; ἀλλὰ καὶ ἐκ Παρθένου γεννᾶται, τοῦτο καὶ ὑπὲρ γυναικῶν. Ἔσονται μὲν οὖν οἱ δύο, φησὶν, εἰς σάρκα μίαν· καὶ ἡ μία σὰρξ ἐχέτω τὸ ὁμότιμον.
O Μέγας Βασίλειος συμμερίζεται την άποψη αυτή, λέγοντας: «Ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς. καὶ ἡ γυνὴ ἔχει τὸ Κατ’ εἰκόνα θεοῦ γεγενῆσθαι ὡς καὶ ὁ ἀνὴρ ὁμοίως. ὁμότιμοι αἱ φύσεις, ἴσαι αἱ ἀρεταί, ἆθλα ἴσα, ἡ καταδίκη ὁμοία.».
Αρκετοί απ’ αυτούς που ανθίστανται στην γυναικεία χειροτονία παραδέχονται, αν και μερικές φορές απρόθυμα, το ορθόν της πατερικής αρχής περί οντολογικής ισότητας ανδρών και γυναικών. Όμως με την επόμενή ανάσα την υπονομεύουν, παραθέτοντας την καινοφανή διδαχή ότι η γυναίκες εξαρτώνται από, και πρέπει να υποτάσσονται στους, άντρες. Σύμφωνα με την θεωρία της υποταγής, αφού οι γυναίκες πρέπει να υποτάσσονται στους άνδρες, δεν μπορούν να ασκούν εξουσία πάνω τους. Αυτό σημαίνει ότι οι γυναίκες δεν δύνανται να ασκούν καμία μορφή εκκλησιαστικής ηγεσίας που θα περιλάμβανε κυριαρχία πάνω σε άνδρες, και πρέπει να αποκλείονται κατεξοχήν από οποιαδήποτε ιερατική λειτουργία. Σύμφωνα μ’ αυτή την λογική, οι γυναίκες όχι μόνο δεν πρέπει να προεδρεύουν σε ενοριακά συμβούλια, αλλά δεν μπορούν ούτε καν να διευθύνουν εκκλησιαστικές χορωδίες, αφού αυτό θα τις έθετε σε εξουσία πάνω σε άντρες. Και φυσικά, ακόμη και να ψέλνει κάποιος σε εκκλησιαστική χορωδία είναι λειτουργικό έργο.
Πολλοί από τους προαναφερόμενους αντίπαλους αναγνωρίζουν ότι μια τέτοια ολική υποβάθμιση είναι ατελέσφορη και πολλές φορές ανεπίτευκτη σε μια σύγχρονη κοινωνία, κι έτσι περιορίζουν την θεωρία της γυναικείας υποταγής σε δύο μόνο τομείς, την εκκλησία και την οικογένεια. Όμως η αποδοχή ότι οι γυναίκες μπορούν να έχουν εξουσία πάνω σε άνδρες σε οποιονδήποτε άλλον τομέα (εκτός από την εκκλησία και την οικογένεια), καταργεί την υποταγή ως οντολογική αρχή. Η θεολογία του Ταλιμπάν είναι πιο συνεκτική.
Η θεωρία της υπαγωγής είναι αναποτελεσματική, και πάει ενάντια στην ρητή πατερική διδασκαλία περί οντολογικής ισότητας ανδρών και γυναικών. Αυτοί που υποστηρίζουν την θεωρία της «φυσικής τάξης» δεν προσπαθούν να συμβιβάσουν τις δύο αντιτιθέμενες οντολογικές αρχές, την ισότητα και την υποταγή. Πιστεύουν πως είναι ήδη συμβατές. Αυτή η διχοτομία είναι επίσης μη βιώσιμη.
Ευτυχώς οι Πατέρες της Εκκλησίας ήταν συνετοί φιλόσοφοι και φρόνιμοι θεολόγοι, και κατανοούσαν πως η ισότητα είναι ασύμβατη με την υποταγή. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στην Τριαδική τους θεολογία. Οι Πατέρες απέρριπταν κατηγορηματικά κάθε ίχνος Τριαδικής υποταγής, και κάθε υπόνοια πως ένα Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος υποτάσσεται σε κάποιο άλλο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος. Μάλιστα επιβεβαίωσαν την οντολογική ισότητα του Πατρός, του Υιού, και του Αγίου Πνεύματος, εδραιώνοντάς την μέσα στο Σύμβολο της Πίστεως με τον όρο “ομοούσιος”. Για τους Πατέρες, οι άνδρες και οι γυναίκες είναι επίσης ομοούσιοι.
Αυτοί που αντιτάσσονται στην γυναικεία χειροτονία ισχυρίζονται πως ο θεσμός των διακονισσών στην Ορθόδοξη Εκκλησία θα οδηγούσε αναπόφευκτα σε άλλες, ανεπιθύμητες, αλλαγές. Οι αλλαγές που θα προέκυπταν θα συμπεριλαμβάνανε ιέρειες, γυναίκες επισκόπους, την αποδοχή του ομοφυλοφιλικού γάμου και του τρανσεξουαλισμού, ιερείς ΛΟΑΤΚΙ2[1], αλλαγή των αποστολικών αναγνωσμάτων στην ακολουθία του γάμου, και φυλετικούς προσδιορισμούς για τον Θεό. Τα αποτελέσματα θα ήταν καταστροφικά. Σχίσμα, μαζική αποστασία κληρικών και ενοριτών, και ο ολέθριος καταβιβασμός της εκκλησιαστικής παράδοσης. Και ποιος ξέρει; Εάν ανοίξουμε αυτό το Κουτί της Πανδώρας, μαζί με την γυναικεία διακονία αναμφισβητήτως θα αποδράσουν και αλλά κακά. Κατακλυσμός ολόκληρος! Νομιμοποίηση της μαριχουάνας, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οικονομικώς προσιτά φάρμακα, παγκόσμια υγειονομική περίθαλψη, προστασία του περιβάλλοντος, νόμοι περιορίζοντας την οπλοκατοχή…
Αυτή η επιχειρηματολογία, κοινώς αποκαλούμενη “ολισθηρός κατήφορος “, ή, πιο χαριτωμένα, “η μύτη της καμήλας” (εάν η καμήλα βάλει την μύτη της μέσα στην σκηνή, σύντομα θα έρθει μέσα ολόκληρη) είναι μια από τις πολλές λογικές πλάνες, μια διαλληλία – ένα άλογο φιλοσοφικό επιχείρημα. Για να είναι λογικά βάσιμο, ένα τέτοιο επιχείρημα θα έπρεπε να αποδείξει πέραν αμφιβολίας ότι οι παραπάνω συνέπειες είναι αναπόφευκτες και υποχρεωτικές, όπως τις χημικές αντιδράσεις ή την πυρηνική φυσική. Εκείνοι που προωθούν αυτό το επιχείρημα συνήθως αναφέρουν τις εμπειρίες άλλων χριστιανικών εκκλησιών, όπως των Αγγλικανών, η διάφορων κλάδων προτεσταντών. Παραβλέπουν, όμως, την εμπειρία της ίδιας της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία για πολλούς αιώνες είχε διακόνισσες, χωρίς ποτέ να έχει ιέρειες. Η εμπειρία μη-Ορθόδοξων είναι πιο έγκυρη από την εμπειρία της ίδιας της Ορθοδοξίας;
Η επιχειρηματολογία του “ολισθηρού κατήφορου” δεν έχει φιλοσοφικό ή θεολογικό περιεχόμενο. Είναι ένα ρητορικό σχήμα λόγου, ένα ψυχολογικό επιχείρημα που απευθύνεται στα συναισθήματα (και ειδικά αυτό του φόβου) των ακροατών ή των αναγνωστών. Είναι μια τακτική εκφοβισμού που βασίζεται όχι μόνο στον φόβο ανεπιθύμητων συνεπειών, αλλά και στον φόβο ότι οι διακόνισσες μπορεί να είναι όσο αποτελεσματικές όσο και οι διάκονοι. Μπορεί να είναι πιο αποδοτικές σε λειτουργικά έργα, πιο δυναμικές σε κοινωνικά έργα, και πιο τελεσφόρες σε έργα που οι (άνδρες) διάκονοι από καιρού παραμελούν ή περιφρονούν.
Υπάρχουν θεμελιώδεις διαστάσεις της Ορθόδοξης πίστης που θα διακινδυνευθούν από την ύπαρξη διακονισσών; Η γυναικεία διακονία δεν επηρεάζει την πίστη μας στην Αγία Τριάδα, τον Χριστό ως τον ένα αληθινό Θεάνθρωπο, την θεία Ευχαριστία, την μια, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία, ή την «στενή και τεθλιμμένη οδό» προς την θέωση. Οι πύλες του παραδείσου δεν θα κλείσουν αν αναβιώσουμε την γυναίκεια διακονία στην Ορθόδοξη Εκκλησία.
Εν κατακλείδι, η οντολογική ισότητα, «το ομοούσιον», ανδρών και γυναικών δεν μπορεί να συνυπάρχει με την οντολογική αρχή της υποταγής των γυναικών. Η «φυσική και οικονομική τάξη ανδρών και γυναικών» είναι μη βιώσιμη θεολογία. Ο γνωστός παλιομοδίτικος μισογυνιστής λύκος ντυμένος με μια θεολογική δορά προβάτου.
Η αποκατάσταση της γυναίκειας διακονίας πρέπει να εξεταστεί αντικειμενικά. Αυτό έγινε στο Διορθόδοξο Θεολογικό Συμπόσιο στην Ρόδο το 1988, με θέμα «Η θέση της Γυναίκας στην Ορθόδοξη Εκκλησία και η Χειροτονία των Γυναικών». Η σύναξη αυτή κατέληξε στο εξής συμπέρασμα: πρέπει να καλέσουμε για την αποκατάσταση της τάξης των διακονισσών (§32), χωρίς να επιτρέψουμε την χειροτονία γυναικών στην ιεροσύνη (§14). Ο φόβος είναι ένας γνήσιος ψυχολογικός παράγοντας που συχνά λειτουργεί ως υποσυνείδητο κίνητρο στην ανθρώπινη συμπεριφορά και σκέψη, αλλά δεν είναι θεολογικό επιχείρημα. Συναισθηματικές εκκλήσεις και ρητορικά σχήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να υποστηρίξουν θεολογικά επιχειρήματα, αλλά η ίδια η θεολογία πρέπει να είναι βαθιά ριζωμένη στην Αγία Γραφή και την Ορθόδοξη δογματική παράδοση.
*Trans.: Katherine Chaffee
[1] ΛΟΑΤΚΙ είναι ένα αρκτικόλεξο που δημιουργήθηκε την δεκαετία του 1990 από τις λέξεις λεσβία, ομοφυλόφιλος, αμφιφυλόφιλος, τρανσεξουαλικος, κουήρ, και ιντερσεξ. Το νούμερο 2 αναφέρεται στον όρο “δυο πνεύματα”, που χρησιμοποιείται σήμερα από Ινδιάνους που πιστεύουν ότι έχουν και αρσενικό και θηλυκό “πνεύμα” για να περιγράψουν τη σεξουαλική, φυλετική ή/και πνευματική τους ταυτότητα.
Ο Παύλος Λαντοκούρ είναι Επίκουρος Καθηγητής στην Ορθόδοξη Θεολογική Σχολή στο Κολλέγιο Τρίνιτι στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, και Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Θεολογίας και Θρησκευτικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Laval στο Κεμπέκ του Καναδά.
To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών, των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδώ.